W ciągu ostatnich lat w służbie zdrowia z dużym powodzeniem stosuje się szereg urządzeń do diagnostyki lub terapii medycznej, których podstawowymi własnościami jest generowanie pól elektromagnetycznych.
Duża grupa pracowników służby zdrowia jest narażona na oddziaływanie stosunkowo silnych pól elektromagnetycznych.
Do podstawowych urządzeń należących do tej grupy zaliczyć możemy:
W tomografach RM wykorzystuje się silne statyczne pole magnetyczne i jednocześnie oddziałuje polem elektromagnetycznym o kierunku prostopadłym do kierunku pola magnetycznego do częstotliwości rezonansowej.
W większości tomografów magnesy stałe wytwarzają pole o indukcji równej 1,5-3T. W otoczeniu tomografu pole występuje cały czas tutaj.
Częstotliwość promieniowania radiowego uzależniona jest od stosowanej wartości pola magnetycznego i zawiera się w przedziale kilku do kilkudziesięciu MHz. To pole elektromagnetyczne jest generowane tylko w czasie badania pacjenta.
Urządzenia do magnetoterapii składają się z generatora prądu i różnej konstrukcji cewek zwanych aplikatorami. Generatory prądu wytwarzają sygnały o częstotliwości z zakresu od 1-100 Hz. Generowane przebiegi są o różnych kształtach od najprostszych sinusoidalnych, poddawanych prostowaniu po bardziej skomplikowane (łącznie z modulacją).
Zależność indukcji magnetycznej jest skorelowana z wielkością prądu uzyskiwanego z generatora. Typowe wartości indukcji w zależności od kształtu cewek mieszczą się w przedziale od kilku do kilkudziesięciu mT. Podane wartości dotyczą pomiarów dokonywanych przy powierzchni cewek tutaj.
Diatermie fizykoterapeutyczne to grupa urządzeń służących do wykonywania zabiegów leczniczych z wykorzystaniem pola elektromagnetycznego. Zabiegi powodują miejscowe podgrzanie tkanek, co przyczynia się do złagodzenia bólu i rozluźnienia mięśni. Stosowane są urządzenia o różnych parametrach technicznych. Typowe urządzenia generują sygnały sinusoidalne o częstotliwości podstawowej 27,12 MHz. Najczęściej ta częstotliwość jest modulowana impulsowo. Parametry impulsów można zmieniać w szerokim zakresie. Do wytworzenia pola magnetycznego służą elektrody indukcyjne, a do pola elektrycznego elektrody kondensatorowe. Według dostępnych informacji, w pobliżu elektrod i przewodów doprowadzających sygnały elektryczne w.cz. mogą pojawiać się duże natężenia obu składowych pola PEM. W pobliżu elementów urządzeń mogą występować wszystkie trzy strefy ochronne. Poziomy ekspozycji pracowników uzależnione są od ich usytuowania względem przewodów i elektrod. W czasie aktywnej pracy urządzenia, pracownik nie musi przebywać w strefie ochronnej, chyba że zaszła konieczność korekty ustawienia elektrod. W pewnej grupie diatermii zwanych magnetycznymi, stosuje się tylko pole magnetyczne o podobnych właściwościach jak wyżej.
Kolejnym urządzeniem zaliczanym do tej grupy to diatermia mikrofalowa, pracująca w trybie stałym i pulsacyjnym. Częstotliwość pracy generatora wynosi 2450 MHz. W jednej z najnowszych metod zabiegów fizykoterapeutycznych wykorzystuje się metodę terapii polem elektrycznym z zastosowaniem pola elektrycznego powstałego w wyniku działania napięcia o częstotliwości 1MHz.
Urządzenia do hipertermii służą do wykonywania zabiegów leczniczych poprzez stosowanie zewnętrznego źródła ciepła na organizm ludzki. Miejscowe podniesienie temperatury ciała następuje w wyniku oddziaływania pola elektromagnetycznego. Wysoka temperatura niszczy komórki nowotworowe. Stosowane są dwa zakresy temperatur: 37-38 stopni i 40-41,5 stopni. W tym celu stosuje się pola o częstotliwościach mikrofalowych 919 MHz i 950 MHz. Można też spotkać informacje, że podobne urządzenia pracują w zakresie częstotliwości 8- 27 MHz.
Urządzenia elektrochirurgiczne przeznaczone są do wykonywania zabiegów chirurgicznych (cięcie, koagulacja tkanek). Za pomocą specjalnego noża elektrycznego, czyli jednej z elektrod, następuje przepływ prądu przy kontakcie z ciałem pacjenta (bezpośrednio lub bezdotykowo). Druga z elektrod podłączona jest na stałe do pacjenta. Zwykle urządzenie zasilające generuje napięcie rzędu kilkuset wolt o częstotliwościach 300kHz- 2MHz. Wykonujący zabiegi chirurg narażony jest na oddziaływanie pola elektrycznego o poziomach przekraczających wartości graniczne dla strefy bezpiecznej. Wczasie długotrwałych operacji czas ekspozycji poszczególnych organów operatora na PEM może być stosunkowo długi. Najbardziej narażone są dłonie, w których trzymana jest elektroda zabiegowa.
Ważne jest ułożenie kabli zasilających .Pole elektryczne jest obecne po włączeniu urządzenia, nawet gdy nie jest wykonywany zabieg. Jeżeli w czasie zabiegu powstaje łuk elektryczny to wartość natężenia pola elektrycznego rośnie. Wartości natężenia pól elektrycznych, w zależności od parametrów urządzeń i odległości chirurga od elementów wyposażenia, mogą być zbliżone do poziomu strefy niebezpiecznej. Pole magnetyczne występuje gdy następuje przepływ prądu do ciała pacjenta. Pole magnetyczne może być zwielokrotnione gdy przewody będą układały się w zwoje.
Zapobieganie zagrożeniom
Pracownicy medyczni mogą być narażeni na silne pola elektromagnetyczne przy obsłudze w/w urządzeń medycznych. Najczęściej dochodzi do takiej sytuacji w trakcie przygotowania pacjentów do badania. Prawidłowa organizacja pracy może zmniejszyć czas ekspozycji. W przypadku tomografu rezonansu magnetycznego, gdzie silne pole magnetostatyczne w pobliżu urządzenia jest cały czas obecne, oprócz pracowników stale zatrudnionych przy obsłudze, przebywają również pracownicy sprzątający, konserwatorzy. Urządzenia do magnetoterapii i diatermie są źródłem silnego pola tylko w momencie ich pracy. Prawidłowa eksploatacja zmniejsza ryzyko narażeń. Jednak duża liczba urządzeń zgromadzona na małej powierzchni, utrudnia obsłudze unikanie przebywania w pobliżu pracujących urządzeń. Trzeba też pamiętać, iż fale elektromagnetyczne przenikają przez ścianki działowe i inne przeszkody. Inni pracownicy przebywający w sąsiednich pomieszczeniach ,mimo stosowania ekranowania, mogą być narażeni na oddziaływanie PEM. Możliwość wystąpienia wysokiego poziomu ekspozycji i duża trudność jego unikania, dotyczy urządzeń elektrochirurgicznych. Stosowanie nowoczesnych urządzeń, używanie małych mocy tych urządzeń, odpowiednie operowanie przewodami zasilającymi, przyczynia się do zmniejszenia poziomu ekspozycji.
Działania zapobiegawcze
