Środowisko pracy

Zagrożenia elektromagnetyczne w środowisku pracy.

Grupy zawodowe będące często pod wpływem działania PEM możemy podzielić na pracowników pracujących w:

Oczywiście przedstawiony podział nie obejmuje wszystkich pracowników.

Oprócz typowych zagrożeń występujących również w środowisku naturalnym (rozdzielnie, linie  energetyczne, łączność komórkowa) w wymienionych wyżej miejscach występują specyficzne źródłacharakterystycznedla określonych stanowisk pracy. Różnią się częstotliwością, sposobem promieniowania.

W pomieszczeniach biurowych źródłem pól elektromagnetycznych najczęściej  jest sprzęt komputerowy, urządzenia łączności bezprzewodowej, instalacja elektryczna i ewentualnie zewnętrzne źródła związane z nadajnikami.

Pracownicy mają też często do czynienia z polem elektrostatycznym. Wartości natężeń zmiennych pól elektrycznych są z reguły małe. Bardziej istotne jest oddziaływanie pola magnetycznego, szczególnie małych częstotliwości (50 Hz i harmonicznych). Wartości tego pola (indukcji magnetycznej) uzależnione są od wartości płynącego prądu i odległości zasilanych urządzeń elektrycznych od pracownika tutaj.

Zgrzewarki dielektryczne służące do łączenia materiałów są silnym źródłem pola elektrycznego w zakresie wyższych częstotliwości. Najczęściej, osoby obsługujące te urządzenia znajdują się w bezpośredniej bliskości źródła, przez cały czas pracy. Trakcja kolejowa i elektrowozy to też źródło pól elektromagnetycznych. Podobnie ma to miejsce w komunikacji tramwajowej.

W zakładach przemysłowych i miejscach związanych z wytwarzaniem energii elektrycznej, jej przesyłaniem i rozdziałem, występują często silne natężenia pola składowej elektrycznej i magnetycznej o częstotliwości 50 Hz. W pobliżu urządzeń energetycznych, w zależności od parametrów (wartości napięć , prądów) mogą występować pola o poziomach strefy pośredniej i zagrożenia. W przypadku instalacji niskonapięciowych głównym zagrożeniem jest pole magnetyczne mierzone często jako indukcja magnetyczna. Wiele urządzeń wykorzystywanych w zakładach (zgrzewarki oporowe, spawarki, piece łukowe) to źródła pól magnetostatycznych i pola magnetycznego z zakresu częstotliwości 50Hz-300 Hz, mogących stanowić zagrożenie dla pracowników.

W wojsku, służbach policyjnych korzysta się z wielu urządzeń do łączności bezprzewodowej pracujących na różnych częstotliwościach i z różną mocą. Najczęściej są to urządzenia znajdujące się w bezpośredniej bliskości ciała przez wiele godzin. Radiolinie, urządzenia radarowe, silne nadajniki radiowe to typowe urządzenia będące źródłem pól elektromagnetycznych. Niektóre z tych urządzeń są źródłem silnego impulsowego pola elektrycznego .

W placówkach służby zdrowia pracuje liczna grupa zawodowa codziennie obsługująca urządzenia mogące stanowić istotne zagrożenia. Duża część urządzeń do zabiegów fizykoterapeutycznych jest źródłem pola magnetycznego małej częstotliwości. Są to urządzenia do magnetoterapii. Innego rodzaju urządzenia zwane diatermiami są źródłem silnych pól elektrycznych i magnetycznych.

Urządzenia rezonansu magnetycznego (tomografy RM) są źródłem bardzo silnego pola magnetostatycznego. Urządzenia elektrochirurgiczne są źródłem dużych pól elektrycznych i mogą w pewnych warunkach być źródłem pól magnetycznych. Operujący chirurg, często przez wiele godzin narażony jest na działanie tych pól, z oczywistych względów nie zajmując się optymalnym ułożeniem kabli zapewniającym zmniejszenie narażenia. Z uwagi na ważność zagadnienia, urządzeniom medycznym poświęcono oddzielną podstronę tutaj.

Pracownicy wykonujący czynności w pobliżu stacji nadawczych często są narażeni na działanie silnych PEM w czasie zabiegów konserwacyjnych czy też instalacji nowych nadajników i anten. Wiele systemów antenowych instalowanych jest jednocześnie na tych samych obiektach (wieżach, kominach, masztach). Część nadajników, mimo zmniejszonej mocy pracuje. W pobliżu tych obiektów następuje emisja PEM pochodząca od urządzeń sieci komórkowej, nadajników radiowych, radiolinii. Pracownicy wykonujący np. malowanie komina z zamontowanymi na nim antenami, mogą nie być do końca świadomi zagrożeń wynikających z działania silnego pola elektromagnetycznego. Również pracownicy wykonujący pracę przy użyciu metalowych dźwigów, koparek, w pobliżu silnych urządzeń nadawczych, mogą zaobserwować zakłócenia w pracy tych urządzeń. Tego typu zakłócenia mogą stanowić również zagrożenie dla zdrowia pracowników.

Stosowanie odpowiednich limitów ochronnych w środowisku pracy jest ważnym elementem przyczyniającym się do zmniejszenia zagrożeń w miejscach oddziaływania PEM. Dla celów BHP ustalono odpowiednie  strefy zwane strefami oddziaływania.

STREFY ODDZIAŁYWANIA PEM

Strefy zostały zdefiniowane dla warunków środowiska pracy i są przedstawione w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dziennik Ustaw nr 217 poz 1833 2002 r.
Rozporządzenie w załączniku E odnosi się do pola i promieniowania elektromagnetycznego w zakresie 0Hz do 300 GHz.
Z uwagi na operowanie wartościami natężeń pola elektrycznego i pola magnetycznego dla poszczególnych istotnych pasm częstotliwości poniżej w tabelach umieszczono charakterystyczne wartości pól PEM w poszczególnych strefach oddziaływania.

Tabela: STREFY ODDZIAŁYWANIA PEM

Zakres częstotliwości	Granica pomiędzy strefą bezpieczną i pośrednią			Granica pomiędzy strefą pośrednią i zagrożenia
	E0 [V/m]	H0 [A/m]	B0 [uT]	E1 [V/m]	H1 [A/m]	B1 [uT]
0 Hz≤ f ≤ 0,5Hz pola elektrostatyczne i magnetostatyczne	10000	2666	3333	20000	8000	10000
0,5 Hz < f ≤ 50 Hz	5000	67	83	10000	200	250
50 Hz < f ≤0,3 kHz	5000	3,3/f	4,1/f	10000	10/f	12,5/f
0,3 kHz < f ≤ 1 kHz	33/f	3,3/f	4,1/f	100/f	10/f	12,5/f
1 kHz < f ≤ 0,8 MHz	33,3	3,33	4,1	100	10	12,5
0,8 MHz < f ≤ 3 MHz	33,3	2,6/f	3,33/f	100	8/f	10/f
3 MHz < f ≤ 15 MHz	100/f	2,6/f	3,33/f	300/f	8/f	10/f
15 MHz< f ≤150 MHz	6,7	2,6/f	3,33/f	20	8/f	10/f
0,15 GHz< f ≤ 3 GHz	6,7	0,017	0,022	20	0,053	0,066
3 GHz < f ≤ 300 GHz	0,053 f + 6,5	——-	——-	0,16 f + 19,5	——-	——-

 

Zakres częstotliwości	Granica pomiędzy strefą zagrożenia i niebezpieczną
	E2 [V/m]	H2[A/m]	B2 [uT]
0 Hz ≤ f ≤ 0,5 Hz pola elektrostatyczne i magnetostatyczne	40 000	80 000	100 500
0,5 Hz < f ≤ 50 Hz	20 000	2 000	2 513
0,05 kHz < f ≤ 0,3 kHz	20 000	100/f	126/f
0,3 kHz < f ≤ 1 kHz	1000/f	100/f	126/f
1 kHz < f ≤ 0,8 MHz	1000	100	126
0,8 MHz < f ≤ 3 MHz	1000	80/f	100/f
3 MHz < f ≤ 15 MHz	3000/f	80/f	100/f
15 MHz < f ≤ 150 MHz	200	80/f	100/f
0,15 GHz < f ≤ 3 GHz	200	0,53	0,67
3 GHz < f ≤ 300 GHz	1,6 f + 195	——-	——-

Uwagi:
E₀, H₀ – natężenie pól o częstotliwości f rozgraniczające strefę pośrednią od strefy bezpiecznej
E₁, H₁ -natężenie pól o częstotliwości f rozgraniczające strefę zagrożenia od strefy pośredniej
E₂, H₂ -natężenie pól o częstotliwości f rozgraniczające strefę niebezpieczną od strefy zagrożenia
f – częstotliwość w jednostkach podanych w kolumnie „zakres częstotliwości”;
E – natężenie pola elektrycznego;
H – natężenie pola magnetycznego;
B – indukcja magnetyczna
Zależność pomiędzy jednostkami indukcji i pola: 1 A/m -> 1,2563 uT, czyli 1uT -> 0,796 A/m ( w próżni i powietrzu )

UWAGA: Natężenia strefy bezpiecznej w środowisku pracy są zbliżone do dopuszczalnych natężeń pół dla miejsc dostępnych dla ogółu ludności w środowisku naturalnym.

Ekspozycja w strefie zagrożenia musi spełniać dodatkowe warunki dotyczące tzw. dozy rzeczywistej i wskaźnika ekspozycji.
W przypadku, gdy ekspozycja dotyczy pól impulsowych w paśmie 0,1 GHz do 300 GHz należy jeszcze dodatkowo uwzględnić warunki dotyczące maksymalnych wartości pola elektrycznego w impulsie.
Wymienione wartości graniczne i pojęcia przedstawione są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia. tutaj

GRAFICZNE PRZEDSTAWIENIE STREF ODDZIAŁYWANIA

STREFA NIEBEZPIECZNA -obszar, w którym z zasady przebywanie pracowników jest zabronione, dopuszczalne jedynie pod warunkiem stosowania środków ochrony osobistej
STREFA ZAGROŻENIA – obszar, w którym przebywanie pracowników jest dopuszczone w ograniczonym czasie i zgodnie z określonymi zasadami
STREFA POŚREDNIA – obszar, w którym przebywanie pracowników jest dopuszczone w ciągu całej zmiany roboczej
STREFA BEZPIECZNA – obszar poza zasięgiem stref ochronnych

CZĘSTOTLIWOŚĆ WYKONYWANIA POMIARÓW PÓL

ZAPOBIEGANIE ZAGROŻENIOM

W środowisku pracy jest stosunkowo łatwo ustalić zagrożenia wynikające z oddziaływania PEM. Pewnym utrudnieniem jest różnorodność pracujących w pobliżu siebie urządzeń i zmienność charakteru ich pracy.
Zgodnie z odpowiednimi przepisami tutaj, obszary występowania silnych pól elektromagnetycznych i obszary wokół nich, jako strefy ochronne, powinny być odpowiednio wyznaczane i oznakowane. Podstawową zasadą powinno być ograniczanie czasu przebywania pracowników w strefie potencjalnego zagrożenia i w miarę możliwości wykonywanie czynności jak najdalej od samego źródła promieniowania.

Stosowanie odpowiednich urządzeń, właściwa organizacja pracy, automatyzacja procesów produkcyjnych, używanie kamer do zdalnej obserwacji są istotnymi czynnikami zmniejszającymi ekspozycję pracowników na PEM. Warto zaznaczyć, iż już na etapie projektowania maszyn, stosując się do zasad zwanych ,,dobrą sztuką inżynierską” można znacznie zmniejszyć poziomy wartości PEM.